خواص عسل اسطوخودوس طبیعی

اگر به دنبال عسلی هستید که دارای فواید زیادی برای سلامتی شما باشد، باید عسل اسطوخودوس را مدنظر قرار دهید. نام اسطوخودوس (Lavender) احتمالاً از اسم گیاهی آن یعنی Lavandula یا ریشه لغت فرانسوی Lavande گرفته شده است. کتاب فرهنگ لغت کالینز، تنها شکل گیاه «اسطوخودوس» (Lavender) را به عنوان «هرگونه بوته چهارفصل یا گیاه دارویی از سرده Lavandula، بخصوص Lavandula vera که به دلیل گل‌های ارغوانی یا آبی رنگ خود و به عنوان منبع روغن معطر (روغن اسطوخودوس) کشت می‌شود» معرفی می‌کند.

خواص عسل اسطوخودوس
مردم محصولات اسطوخودوس را به دلیل گونه‌های فراوان سرده ( Lavandula ۳۹ گونه شناخته شده تاکنون) فقط بصورت روغن اسطوخودوس می‌شناسند. این گیاه متعلق به خانواده نعناع، یعنی نعناعیان، می‌باشد.

گونه‌های معروف اسطوخودوس عبارت اند از:

*   نام لاواندین یا لاوند فرانسوی که برای L. x intermadia استفاده می‌شود.
*   نام اسطوخودوس انگلیسی یا اسطوخودوس اصلی برای گونه L. anguistifolia استفاده می‌شود.
*   نام اسطوخودوس اسپانیایی برای گونه‌های L. lanata یا L. dentata استفاده می‌شود.
*   نام اسطوخودوس تیری برای گونه L. latifolia استفاده می‌شود.

منشأ : خاستگاه گیاه اسطوخودوس ایران و جزایر قناری اسپانیا است، اما امروزه در بسیاری از کشورها نظیر تاسمانی، اسپانیا، هندوستان، عربستان، ایتالیا، انگلستان، چین، یوگسلاوی، بلغارستان، آمریکای شمالی، استرالیا و نیوزیلند و البته جنوب فرانسه که عسل اسطوخودوس سنتی در آنجا تولید می‌شود و قیمت بسیار بالایی نیز دارد، رشد می‌کند.

ریشه‌شناسی : تصور می‌شود که نام Lavender (اسطوخودوس) از لغت فرانسوی قدیمی Lavandre گرفته شده باشد، هرچند برخی می‌گویند که از لغت لاتین Lavare (به معنی شستن) یا از لغت لاتین Livere (به معنی «آبی رنگ» گرفته شده است.

انواع عسل اسطوخودوس در بازار
زمانی که به عسل اسطوخودوس اشاره می‌کنیم، از لغاتی مانند اعلاء، ممتاز، خارق‌العاده، تجملی و خوش طعم و دلپذیرترین نوع عسل نیز برای توصیف آن استفاده می‌کنند. اما باید دقت کنیم که دو نوع عسل اسطوخودوس در بازار موجود هستند :

۱. عسل اسطوخودوس واقعی: اصل خالص تولید شده از شهد گل‌های اسطوخودوس.
۲. عسل طعم‌ دار: این نوع عسل همیشه بوسیله برچسب مشخص نمی‌شود و اغلب نمی‌توانیم این نوع عسل را از عسل اسطوخودوس خالص تشخیص دهیم. این عسل از عسل حرارت دیده ساخته می‌شود که گیاه اسطوخودوس نیز به آن اضافه شده است. طعم گل درون عسل ترکیب می‌شود و سپس عسل را جهت حذف گل، از صافی عبور می‌دهند. عسل‌های اسطوخودوس ارزان موجود در بازار، قطعاً از همین نوع عسل‌های طعم‌ دار هستند.

عسل تک‌گل لاواندولا از گونه‌های زیر تولید می‌شود:
*  L. x intermedia Emeric، ex Loiselieur ، یک گونه ترکیبی بین دو گونه دیگر آنگوستیفولیا و لاتیفولیا. این گونه بطور ویژه جهت استخراج روغن عصاره‌ای آن در فرانسه، اسپانیا و به میزان کمتر در سایر کشورهای جنوبی و مدیترانه‌ای کشت می‌شود. این گونه که به نام‌های لاواندین یا اسطوخودوس فرانسوی نیز شناخته می‌شود، روغن عصاره‌ای سه برابر بیشتر از گونه آنگوستیفولیا تولید می‌کند.

گل این گیاه دارای رنگی زیبا و روشن است و اغلب در هنرهای دستی گیاهی و مخلوط گلبرگ‌های خشک و ادویه قرار داده شده درون یک کاسه یا کیسه کوچک جهت معطر کردن لباس یا اتاق مورد استفاده قرار می‌گیرد. رایحه روغن آن چوبی، زنده و تند و کافوردار است. این گیاه با اسطوخودوس واقعی کاملاً متفاوت است و در حالی که خواص بسیار زیادی دارد، جایگزین مناسبی برای اسطوخودوس واقعی و خواص و رایحه درمانی آن نیست.زنبورهای عسل به بوی این گل علاقه دارند و از این گیاه، عسل معروف اسطوخودوس فرانسوی بدست می‌آید.

*  L. angustifolia Miller (فرانسه و اسپانیا). به عنوان بهترین نوع اسطوخودوس برای کاربردهای دارویی و رایحه درمانی در نظر گرفته شده و به نام‌های اسطوخودوس اصلی، اسطوخودوس ظریف، اسطوخودوس انگلیسی (با اینکه بومی انگلستان نیست) یا اسطوخودوس برگ نازک نیز شناخته می‌شود. این گونه بطور رسمی، لاواندولا افیسینالیس نامیده می‌شود.

این گیاه دارای شیرینی ملایم و یونجه مانند است و به عطرها و سایر محصولات معطر «خصوصیات میوه مانند» می‌بخشد. این گیاه از میان تمام گونه‌ها، دارای کمترین میزان کافور است. از لحاظ دارویی، به دلیل خواص ضدالتهابی خود و ظرفیت تسکین بیماری‌های مرتبط با حالت عصبی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین L. angustifolia به دلیل فواید زیاد روغن عصاره‌ای خود نیز بکار برده می‌شود.

*  L. latifolia Medicus (اسپانیا و فرانسه) که به نام‌های اسطوخودوس پهن برگ، اسطوخودوس تیری یا اسطوخودوس پرتغالی نیز شناخته می‌شود.این گونه نوعی اسطوخودوس کلاسیک است که در پودرهای خوشبو (عنبر)، عطرها، ساخت ترکه و غیره مورد استفاده قرار می‌گیرد. مقدار کافور این گونه بیشتر از اسطوخودوس اصلی بوده و بوی آن کافوری، گلی، با طراوت و گیاهی است. برگ‌های آن معطر و به رنگ سبز تیره و گل‌های آن به رنگ آبی مایل به ارغوانی هستند و در ماه‌های جولای و آگوست می‌رویند.

* L. stoechas L.. در اسپانیا، پرتغال و ایتالیا (ساردینیا) کشت شده (اما بصورت وحشی نیز می‌روید) و به نام‌های اسطوخودوس اسپانیایی یا اسطوخودوس پروانه‌ای نیز شناخته می‌شود. در استرالیا به عنوان یک گونه مهاجم شناخته می‌شود. مشخصات عسل بدست آمده از گونه‌های L. latifolia و L. stoechas با یکدیگر متفاوت است.گل این گونه که شکل استوانه‌ای دارد، با گل سایر گونه‌های اسطوخودوس متفاوت است. در طب سنتی این گونه به عنوان داروی ضد تشنج و ضد اسپاسم استفاده می‌شود.

رنگ عسل تولید شده از گونه Lavandula stoechas سفید متمایل به کهربایی خیلی روشن است و بوی گلی ضعیف، تندی کم و ماندگاری کمی دارد و گاهی اوقات بوی کافوری بسیار ضعیفی از آن به مشام می‌رسد. طعم آن شیرین و در برخی موارد کمی ترش‌مزه یا کمی مانند طعم بادام یا حتی تنباکوی کهنه است.

مشخصات عسل اسطوخودوس
رنگ: روشن با رنگ مایه زرد روشن. برخی افراد می‌گویند که «به نظر می‌رسد که این عسل از درون می‌درخشد و قوام آن مانند کره ذوب شده یا شکر ذوب شده است.
رایحه: چوبی، گلی، مانند میوه تازه و گیاهی با شدت متوسط است. بوی خوشایند گل اسطوخودوس.
شیرینی: متوسط
تلخی: ندارد
اسیدیته: متوسط
عطر: چوبی، گلی، با طراوت، مطبوع و مانند میوه تازه، با شدت متوسط.
ماندگاری/طعم ثانویه: متوسط، گاهی اوقات نوعی طعم انگور فرنگی سیاه ظاهر می‌شود.
نرخ تبلور (شکرک زدن): متوسط، به بلورهای ریز تبدیل می‌شود.
رسانایی الکتریکی: مقدار بسیار پایین mS/cm ۲۱/۰ (در مقایسه با عسل شهد گیاه با رسانایی الکتریکی ۲۰/۱، عسل بلوط با ۳۸/۱ یا عسل خلنگ با مقدار ۷۳/۰)
pH : ۸/۳
میزان آب: ۷/۱۶ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل
فروکتوز: ۰/۳۶ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل
گلوکز: ۶/۳۰ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل
ساکارز: ۷/۵ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل. این مقدار ساکارز بسیار بالا است. دستورالعمل مواد غذایی اروپا، برای این عسل مقدار ساکارز تا میزان ۱۵ گرم در هر ۱۰۰ گرم عسل را مجاز قلمداد می‌کند.
مشخصات ترکیبات فنولی یا سایر ترکیبات موجود: نارینژنین، لوتئولین، اسیدهای گالیک و کافئیک
قدرت ضد باکتریایی: متوسط به پایین

گرده گل حاصل از گونه L. x intermedia بسیار کم و حتی ناموجود است. با اینحال این نوع عسل «تک‌گل» در نظر گرفته می‌شود، زیرا در اروپا برای قرارگیری در دسته‌بندی عسل اسطوخودوس تک‌گل، (به دلیل مقدار گرده گل پایین گونه‌های مختلف لاواندین) تنها ۱۵ تا ۲۰ درصد گرده گل مورد نیاز است. با این حال، عسل اسطوخودوس در بسیاری از کشورهای مختلف تولید می‎شود و عسل گران قیمتی نیز به حساب می‌آید.

* بر اساس یک تحقیق اسپانیایی در نشریه شیمی غذا در نوامبر ۲۰۰۳، عسل اسطوخودوس حاوی بالاترین مقدار تیروسین در میان عسل‌های بررسی شده است.

سایر آمینواسیدهای یافت شده در عسل‌ها: فنیل‌آلانین، پرولین، تیروسین و ایزولئوسین. تمام عسل‌ها سرشار از آمینواسیدهای آزاد هستند و این موضوع آن‌ها را به عنوان مواد مکمل برای محصولات غذایی، بخصوص برای غذاهای کودکان، تأیید می‌کند.

تیروسین چیست و چرا حائز اهمیت است؟
این ماده یکی از آمینواسیدهای اولیه بوده و بدن ما در موقعیت‌های زیادی از آن استفاده می‌کند که این موقعیت‌ها عبارت اند از:

*   برای تولید پیام‌رسان‌های عصبی که به پیشگیری یا درمان مشکلات مربوط به مغز کمک می‌کنند.
*   بدن ما با استفاده از نیاسین، اسید فولیک، ویتامین C و مس، تروسین را به بسیاری از مواد مهم دیگر از جمله ملانین (رنگدانه پوست) و هورمون زنانه استروژن تبدیل می‌کند.
*   در درمان افسردگی، اضطراب، اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD)، ضعف هوشیاری ناشی از کمبود خواب، استرس، سندروم پیش از قاعدگی (PMS)، بیماری پارکینسون، بیماری آلزایمر و خستگی مزمن. برای این منظور، تیروسین مکمل وجود دارد که می‌توان در بازار خریداری نمود. اما همچنان نیاز به انجام مطالعات بیشتر وجود دارد تا اطمینان حاصل شود که آیا تیروسین موجود در عسل اسطوخودوس، اثری همانند مکمل‌ها بر بدن ما دارند یا خیر.
*   مصرف تیروسین موجود در ژل رویال، سطح دوپامینو تیرامین مغز را افزایش داده و گذار از حالت نرمال به زنبورهای کارگر بارور در کلونی های زنبور عسل بدون ملکه را ارتقا می‌بخشد و به همین دلیل است که ژل رویال، مشکلات مربوط به باروری را درمان می‌کند.

خواص ضدمایکوتی عسل اسطوخودوس
تحقیقی با عنوان «اثرات ضد قارچی عسل اسطوخودوس در مقابله با کاندیدا آلبیکانز، کاندیدا کروسی و کریپتوکوکوس نئوفرمانس» که در اکتبر ۲۰۰۱ در نشریه فناوری و علوم غذایی منتشر شد بیان می‌کند که خواص ضد قارچی عسل، (در محیط آزمایشگاهی) به دلیل محتوای قندی آن نیست. در این تحقیق سه قارچ کاندیدا آلبیکانز، کاندیدا کروسی و کریپتوکوکوس نئوفرمانس مورد مطالعه قرار گرفتند و عسل اسطوخودوس خاصیت ضد قارچی بالایی در برابر تمام این قارچ‌ها، بخصوص در مقابل کاندیدا کروسی، از خود نشان داد.این تحقیق چنین نتیجه‌گیری کرده است که شاید در آینده بتوان از عسل به عنوان داروی طبیعی عفونت‌های مایکوتی (سم قارچی) استفاده نمود.

بهبود زخم با عسل اسطوخودوس
در سال ۲۰۰۶ تحقیقی با عنوان «مقایسه بهبود زخم پس از درمان بوسیله عسل Lavandula x allrdii یا روغن عصاره‌ای آن» توسط پی.ای. لوزبی از دانشگاه چارلز استوارت استرالیا انجام شد که عملکرد عسل گیاه Lavandula x allarsii و روغن عصاره‌ای آن، و Medihoney، نوعی عسل درمانی استاندارد را بر روی زخم‌های موش‌های آزمایشگاهی مورد بررسی قرار داد. بهبود زخم در روزهای ۵ و ۱۲ پس از جراحی، بر حسب جمع‌ شدگی زخم و حجم مویرگی آن تجزیه و تحلیل شد. مشخص شد که هر دو نوع عسل در روز ۱۲ حجم مویرگی محل زخم را کاهش داده‌اند، بطوری که هیچ تفاوتی بین میزان ترمیم زخم دو عسل وجود نداشت. نتایج تحقیق نشان دادند که روغن عصاره‌ای، عملکرد مفیدی از لحاظ ترمیم زخم از خود نشان نداده است.

در تحقیق دیگری، اثرات تحریک الکتریکی عصب از راه پوست، محلول نمکی، بتادین و روغن اسطوخودوس در ترمیم زخم مورد مطالعه قرار گرفت. بهترین نتایج این تحقیق برای تحریک الکتریکی عصب از راه پوست و سپس عسل اسطوخودوس بدست آمدند.

خواص آنتی‌اکسیدانی بالای عسل اسطوخودوس
این خاصیت به دلیل فلاوونوئیدها و ترکیبات فنولی آن در نظر گرفته می‌شود: نارینژنین و لوتئونین به همراه اسید گالیک و اسید کافئیک، به مقدار زیاد در عسل اسطوخودوس یافت می‌شوند. چنین فرض می‌شود که اسید گالیک دارای قابلیت از بین بردن سلول‌های سرطانی بدون صدمه زدن به سلول‌های سالم است. اسید کافئیک جهت تقویت عملکرد ورزشکار و درمان خستگی‌های مرتبط با ورزش، در مکمل‌ها استفاده می‌شود.

خواص ضدتشنج و ضداسپاسم
عسل استخراج شده از انواع گل‌های اسطوخودوس اسپانیایی به عنوان ضد تشنج و ضد اسپاسم جهت تسکین اسپاسم‌های عضلانی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

خواص ضدمیکروبی عسل اسطوخودوس چندان موثر نیست
عسل اسطوخودوس در مقایسه با عسل مانوکا و دو نوع عسل دیگر، پایین‌ترین میزان فعالیت ضد میکروبی را از خود نشان داده و حتی دارای پایین‌ترین pH و مقدار آب می‌باشد:

*   عسل مانوکا مؤثرترین عسل در مقابله با استافیلوکوکوس اورئوس Oxa R و Oxa S بود.
*   عسل هویج وحشی مؤثرترین عسل در مقابل سودوموناس آئروژینوزا بود. در آن تحقیق، نمونه عسل مانوکا دارای بالاترین میزان پلی‌فنول‌ها به مقدار ۷۵/۱۱±۰۹/۸۹۹ میلی گرم اسید گالیک در هر کیلوگرم عسل بود، در حالی که عسل اسطوخودوس دارای پایین‌ترین مقدار به میزان ۵۴/۳±۴۲/۱۱۱ میلیگرم اسید گالیک در هر کیلوگرم عسل بود.

مهم‌ترین ترکیبات ناپایدار موجود در عسل اسطوخودوس: هپتانال، هگزانال، اکسید نرولیدول، کومارین، غلظت بالایی از هگزانول و هوترینول، ان-هگزانال، ان-هپتانال، فنیل‌استالدهید.

چگونه از مصرف عسل اسطوخودوس لذت ببریم؟
این نوع عسل غلیظ اما قابل پخش کردن است و مصرف مقداری از آن به عنوان صبحانه، باعث آرامش و سپری شدن یک روز عالی برای شما می‌شود. این عسل را می‌توان بر روی نان، بیسکوئیت، وافل، نان تست، کیک و شیرینی یا نان سوخاری پخش کرد و میل نمود. همچنین می‌توان با استفاده از آن بستنی عسلی درست کرد. افراد زیادی هستند که به این نوع بستنی، علاقه فراوانی دارند و عسل اسطوخودوس را تنها برای ساخت این نوع بستنی خریداری می‌کنند. همچنین این عسل برای ترکیب با نوشیدنی‌ها، دسرها و انواع کیک یا مصرف به همراه پنیر یونانی (فتا) و انواع دیگر پنیرها مناسب است.

یونانی‌ها و رومی‌ها جهت خوشبو کردن حمام‌ها یا حوله‌ها و ملافه‌ها و همچنین به دلیل خواص تسکین دهندگی و شفادهندگی اسطوخودوس، از این گیاه استفاده می‌کرده‌اند. گفته می‌شود که در دوران شیوع طاعون در سال ۱۷۲۰ در اروپا، مردم شاخه‌های اسطوخودوس را به عنوان محافظت کننده در برابر این بیماری، به خود می‌بستند و از آن جهت بهبود سوختگی‌ها استفاده می‌کردند. در سال ۱۷۷۰، پارلمان پروونس فرانسه، به دلیل آگاهی از ویژگی‌های مفید اسطوخودوس، برای قطع شاخه‌های اسطوخودوس و استخراج روغن عصاره‌ای آن قانون وضع کرد.

گونه L. angustifolia متداول‌ترین گونه اسطوخودوس استفاده شده جهت استخراج روغن عصاره‌ای آن است. مقالات زیادی درباره کاربردهای این روغن در زمینه رایحه درمانی موجود هستند.

درباره گونه L. x intermedia، یا لاواندین، تحقیقات یا کتاب‌های زیادی وجود ندارد، با این حال روغن بدست آمده از آن دارای خواص مخصوص به خود است. مصرف این روغن، به دلیل دارا بودن مقادیر بالای کافور که به پاک سازی بینی کمک می‌کند، در درمان سرماخوردگی بسیار موثر است. اما به دلیل همین مقدار بالای کافور، نباید از این روغن برای درمان سوختگی استفاده نماییم. برخی می‌گویند که روغن لاواندین دفع کننده بهتری در مقابل حشرات (انواع بید، پشه، سوسک فرش و مورچه) است و زمانی که درون یک آتشدان یا بخور استفاده شود، طراوت بیشتری به فضای محیط می‌بخشد.

۱- تسکین دادن سیستم عصبی
از میان تمام خواص موجود در روغن عصاره‌ای اسطوخودوس، احتمالاً معروف‌ترین آن‌ها خاصیت تسکین دهندگی سیستم عصبی است. این روغن را هم می‌توان به عنوان داروی تقویتی بصورت خوراکی مصرف کرد و هم می‌توان به شکل بخور از آن استفاده کرد. این روغن علاوه بر تقویت سیستم عصبی، به درمان سایر مشکلات رایج مانند میگرن، فشار عصبی یا تنش عاطفی نیز کمک می‌کند. این روغن آرامش بدن را افزایش می‌دهد و به بهبود خواب نیز کمک می‌کند، به همین دلیل برای درمان بی‌خوابی نیز تجویز می‌شود.

۲- درمان سیستم تنفسی
روغن اسطوخودوس جهت کمک به مشکلات تنفسی، در طیف وسیعی از داروها و مرهم‌های مکمل نیز کاربرد دارد. می‌توان این روغن را به شکل بخور بر روی گردن، کمر یا مستقیماً بر روی سینه استفاده کرد یا از طریق بینی آن را استشمام نمود. این روش در درمان سرماخوردگی و همچنین آسم، برونشیت، سیاه سرفه، التهاب حنجره (لارینژیت)، ورم لوزه (تونسیلیت) و آنفلوآنزا بکار می‌رود.

۳- مراقبت از پوست
روغن عصاره‌ای اسطوخودوس، که اغلب در محصولات آرایشی بهداشتی نیز وجود دارد، را می‌توان در درمان مشکلات پوستی نیز استفاده نمود. باور بر این است که این روغن هم دارای خواص ضد قارچی و هم ضدعفونی کنندگی است و این بدین معناست که استفاده از آن می‌تواند در درمان طیف وسیعی از مشکلات پوستی، از آکنه تا پسوریازیس و همچنین چین و چروک و التهاب پوستی، بسیار موثر باشد.دانشمندان در حال حاضر در حال تحقیق بر روی اثرات مثبت این روغن بر اختلالات دستگاه ادراری و ظرفیت آن در تسکین دردها هستند.

۴- به کاهش استرس و درد کمک می‌کند
به نظر می‌رسد که عسل اسطوخودوس می‌تواند به ایجاد آرامش و کاهش تنش عصبی به خاطر تاثیرات ملایم ضد اسپاسم کمک کند. این اثرات را می‌توان به آن دسته از روغن اسطوخودوس و چای اسطوخودوس تشبیه کرد. پیشنهاد شده‌است که ترکیبات فعال بیولوژیکی خاصی در بخش‌های مختلف گیاه اسطوخودوس به عسل از طریق شهد انتقال می دهد.

هشدار » آلرژی به عسل اسطوخودوس
اسطوخودوس نیز همانند همه عسل‌های دیگر دارای واکنش‌های آلرژیک در افرادی که حساسیت دارند می‌باشد.  هر کسی که نسبت به گرده گل بنفش، آنزیم‌های زنبور عسل و دیگرمحصولات زنبور حساسیت داشته باشد باید از مصرف آن اجتناب کند. اگر مطمئن نیستید، اما پیش از این نسبت به گرده بیش از یک گونه گیاه گلدار یا عسل‌های دیگرحساسیت داشته اید، بهتر است که تست آلرژی پوستی  انجام دهید تا بدانید که آیا برای شما بی‌خطر است یا نه.